Zagađenje vodotokova i sedimenata teškim metalima

Od 4. do 9. septembra 2023. godine na rekama u borskom i zaječarskom okrugu obavljeno je treće uzorkovanje vode, sedimenata i ihtiofaune, u okviru projekta “Ekološki odgovor na ekspanziju rudarenja u Timočkoj Krajini” koji finansira EU, a sprovodi Udruženje “Za česme” sa partnerskim organizacijama iz Bora i Zaječara.

Na osnovu rezultata laboratorijskih ispitivanja koja su sprovedena kako bi se ocenio uticaj rudarskih aktivnosti na kvalitet voda Crnog Timoka, Velikog Timoka, Borske reke, Brestovačke reke i Peka, u zaključku referentne laboratorije iz Beograda koja je angažovana na ovom poslu, navodi se da su ove reke u Timočkoj Krajini zahvaćene zagađenjem, kako samih vodotokova tako i sedimenata i ihtiofaune, o čemu govori i Boban Pogarčić iz udruženja “Za česme”.

U cilju utvrđivanja potencijalnog zagađenja reke Pek i rečica od kojih ona nastaje, uzorci su prikupljani na 18 lokacija: Mali Pek pre potencijalnog izvora zagađenja, Mali Pek pre ulaza kanalizacije, Mali Pek pre i posle otvorenog rudnika u Majdanpeku, Veliki Pek pre potencijalnog izvora zagađenja (blizu sela Leskovo), Crna Reka, Veliki Pek nakon sastava sa Crnom Rekom, Veliki Pek nizvodno od odlagališta Valja Fundata, i na krajnjoj tački – nakon spoja oba pomenuta rečna toka i formiranja reke Pek, kao i duž daljeg toka. Analizom ovih uzoraka stručnjaci laboratorije zaključili su sledeće:

– Uzorak vode reke Mali Pek, uzet pre ulaza kanalizacije, nije pokazao znakove zagađenja. Međutim, nizvodno, nakon prolaska kroz područje otvorenog rudnika, primećeno je povećanje nivoa gvožđa, mangana i sulfata u uzorku vode. Takođe, koncentracija bakra u uzorku povećala se nakon površinskog rudarenja, što ukazuje na potrebu za kontinuiranim praćenjem ovog parametra. Što se tiče reke Veliki Pek, vrednosti koje su dobijene za analizirane parametre uglavnom se uklapaju u više kvalitativne kategorije koje su primećene u uzorcima.

Zaključno, analiza potvrđuje da, u skladu sa važećim uredbama, postoji određeni nivo zagađenja koji prelazi kriterijume za klasifikaciju reke Pek, koja pripada Klasi III. Konkretno, primećena je povećana koncentracija sulfata, gvožđa, mangana i aerobnih heterotrofnih bakterija.

Što se tiče ispitivanja uzoraka sedimenata na navedenim lokacijama, analiza je pokazala da u uzorcima sedimenata reke Mali Pek, pre područja Majdanpeka, koncentracije metala nisu prelazile vrednosti koje zahtevaju remedijaciju. Međutim, ulaskom u ovo područje, posebno nizvodno od rudarskog područja, ove koncentracije su premašile vrednosti remedijacije. Dodatno, koncentracije arsena i cinka su prelazile vrednosti remedijacije u većini uzoraka na tom području.

Nakon teritorije opštine Majdanpek, na 32 lokacije uzorkovani su vodotokovi na borskoj i zaječarskoj teritoriji. Analiza uzorka površinske vode Brestovačke reke, uzetog izvan potencijalno zagađenog područja, nije otkrila znakove zagađenja. Međutim, važno je reći da je prvog dana uzorkovanja padala lagana kiša, napominje se u saopštenju laboratorije koja je obavila uzorkovanje.

– Dalje, pri ispitivanju uzoraka vode iz Brestovačke reke nakon uvođenja otpadnog kanala iz rudnika Čukaru Peki, primećeno je da su određene vrednosti parametara pokazale blagi porast u odnosu na vrednosti koje su zabeležene na lokaciji pre ulaska otpadnih voda. Takođe, analiza uzoraka vode reke Crni Timok, nakon ulaska  Brestovačke reke, ukazala je na blagi porast koncentracija analiziranih parametara. Međutim, prilikom procene uzoraka sedimenata iz otpadnog kanala rudnika Čukaru Peki, Brestovačke reke neposredno nakon ulaska otpadnih voda iz rudnika, i Brestovačke reke pre njenog spajanja sa rekom Crni Timok, otkrivena je povećana koncentracija bakra, koja prelazi vrednosti remedijacije.

Dalji tok reke Crni Timok klasifikovan je kao Klasa II i, za veći deo, održava ovu klasifikaciju sve do mesta gde se susreće sa Borskom rekom. Površinska voda Borske reke, od Bora do njenog ulivanja u Crni Timok, spada u kategoriju lošeg kvaliteta i označena je kao Klasa IV. Neposredno, nizvodno od rudnika blizu Bora, uzorci sedimenata su pokazali koncentracije metala koje prelaze vrednosti koje zahtevaju remedijaciju za bakar, arsen, kadmijum, cink i nikl. Takođe, analiza uzoraka vode je pokazala povećanu koncentraciju sulfata. Uzorci vode su imali narandžasto-žutu boju.

Na osnovu analize uzoraka vode pre i posle neposrednog uliva Borske reke u Veliki Timok, može se zaključiti da dolazak Borske reke dovodi do povećanja koncentracije određenih metala kako u vodi, tako i u sedimentu. Najznačajnije promene uočene u uzorcima vode bile su u koncentracijama bakra, gvožđa i mangana.

Kako Timok nastavlja svoj tok prema Dunavu, uočene su koncentracije metala kao što su bakar, arsen, kadmijum, nikl i cink. Prisustvo ovih metala nije zanemarljivo, što ističe potrebu za kontinuiranim praćenjem kvaliteta vode i sedimenta reke Timok i njenih pritoka, navodi se u zaključku referentne laboratorije koja je obavila uzorkovanje i analizu uzetog materijala.

Uzorci ribe koje su analizirani, ulovljeni su u Timoku – ispod brane Sokolovica, kao i u Brestovačkoj reci kod Metovnice. U uzorku ribe iz Brestovačke reke, koncentracija kadmijuma prelazi maksimalno dozvoljenu koncentraciju. Koncentracija ostalih analiziranih metala ne prelazi maksimalno dozvoljene koncentracije za parametre čije su vrednosi definisane navedenim Pravilnikom.

Do maja 2024. kada se projekat završava, biće obavljeno još jedno uzorkovanje na istim lokacijama. Svi prethodni, kao i rezultati ovog trećeg merenja objavljeni su na sajtu http://www.ekoloskiodgovor.rs u odeljku baza podataka.

Udruženje „Za česme“
www.zacesme.rs

Ovaj tekst je proizveden u okviru projekta „Ekološki odgovor na ekspanziju rudarenja u Timočkoj Krajini“ koji finansira Evropska unija, a realizuju Udruženje „Za česme“, Društvo mladih istraživača Bor, Građanska čitaonica „Evropa“ Bor i „Dečiji centar“ Zaječar. Sadržaj teksta je isključiva odgovornost navedenih udruženja i nužno ne odražava stavove Evropske unije.