Najnovije analize vode i sedimenata vodotokova pokazuju prisustvo teških metala

Laboratorija Anahem iz Beograda, angažovana od strane Udruženja “ZA česme” iz Zaječara, za uzorkovanje i laboratorijske analize vode, sedimenata i ihtiofaune, na  rekama: Crni Timok, Veliki Timok, Borska reka, Pek i Dunav na ušću Timoka, obavila je decembra 2023. godine, poslednje uzorkovanje u okviru projekta “Ekološki odgovor na ekspanziju rudarenja u Timočkoj Krajini” koji finansira EU. Na osnovu rezultata laboratorijskih ispitivanja, u cilju utvrđivanja uticaja rudarenja na kvalitet pomenutih reka, a u skladu sa Uredbom o graničnim vrednostima zagađujućih materija u površinskim i podzemnim vodama i sedimentu i Uredbom o kategorizaciji vodotoka, može se zaključiti da u ispitivanim rekama Timočke Krajine postoji zagađenje, navodi se u izveštaju referentne laboratorije, o čemu govori Boban Pogarčić iz Udruženja “ZA česme”.

Reka Pek

Reka Pek nastaje spajanjem dveju reka – Veliki Pek i Mali Pek. Radi utvrđivanja kvaliteta pomenute reke i uticaja kopa u Majdanpeku, koji sa flotacijom i rudarskom jalovinom predstavlja potencijalni izvor zagađenja, uzorkovani su uzorci na tačkama od interesa – Mali Pek pre dovoda kanalizacije, Mali Pek pre i posle površinskog kopa u Majdanpeku, Veliki Pek nizvodno od jalovišta Valja Fundata i na kraju na ciljnoj lokaciji – posle ušča obe reke i formiranja reke Pek. Ispitivanjem navedenih uzoraka stručnjaci laboratorije “Anahem” zaključuju da u uzorku reke Mali Pek, pre dovoda kanalizacije, nije detektovana kontaminacija.

Međutim, nizvodno, posebno nakon prolaska kroz područje otvorenog rudnika, primećeno je povećanje nivoa gvožđa, mangana i sulfata u uzorcima vode. Dodatno, koncentracije bakra su porasle nakon površinskog rudarenja. Što se tiče reke Veliki Pek, vrednosti analiziranih parametara uglavnom se poklapaju sa kategorijama višeg kvaliteta.

Zaključak analize potvrđuje da, u skladu sa postojećim propisima, postoji uočljiv nivo zagađenja koji premašuje kriterijume klasifikacije za reku Pek, koja je određena kao klasa III. Konkretno, primećena je povećana koncentracija sulfata, gvožđa, mangana i aerobnih heterotrofnih bakterija.

Što se tiče uzoraka sedimenta u reci Mali Pek, koncentracije pre nego što se stigne do područja Majdanpeka nisu premašile vrednosti remedijacije. Međutim, ulazeći u ovo područje, posebno nizvodno od rudarskog područja, koncentracije su premašile vrednosti remedijacije. Dodatno, koncentracije arsena i cinka su premašile vrednosti remedijacije u većini uzoraka unutar tog područja.

Brestovačka reka, Crni Timok

Uzimanje uzoraka površinske vode iz Brestovačke reke van potencijalno zagađenog područja nije pokazalo znakove kontaminacije. Međutim, u zaključku analize “Anahema” napominje se da je slaba kiša padala prvog dana uzorkovanja. Takođe, pri ispitivanju uzoraka vode iz Brestovačke reke nakon uvođenja otpadnog kanala iz rudnika Čukaru Peki, određene vrednosti parametara su pokazale blagi porast u odnosu na predulivne vrednosti. Analiza vodotoka reke Crni Timok posle Brestovačke reke ukazala je na blagi porast analiziranih koncentracija parametara. Međutim, procenom uzoraka sedimenta iz otpadnog kanala rudnika Čukaru Peki, Brestovačke reke nakon dotoka otpadnih voda iz rudnika i predušća Brestovačke reke u Crni Timok otkrivena je povišena koncentracija bakra koja prelazi remedijacione vrednosti.

Borska reka, Dunav

Dalji tok Crnog Timoka je klasifikovan kao II klasa, zadržavajući ovu klasifikaciju do tačke gde se susreće sa Borskom rekom. Međutim, površinske vode Borske reke, od Bora do ušća u Veliki Timok, spadaju u kategoriju lošeg kvaliteta, označene kao IV klasa.

Uzvodno od Bora, Borska reka se tunelom usmerava u Kriveljsku reku, kako bi u njenoj dolini otvorila površinski kop bakra. Nizvodno od Bora, u korito nekadašnjeg vodotoka ispuštaju se komunalne otpadne vode, neprečišćene rudničke vode i otpadne vode iz postrojenja metalurgije i bazne hemije. U reku se pre više decenija izlila velika količina flotacione jalovine, koja je poplavila obale ove reke i Velikog Timoka nizvodno od njenog utoka. Protiče kroz sela Slatina i Vražogrnac.

U uzorcima sedimenta Borske reke utvrđene su koncentracije bakra, arsena, kadmijuma, cinka i nikla iznad remedijacionih vrednosti. Dodatno, analiza uzorka vode pokazala je povećanu koncentraciju sulfata. Uzorci vode su imali narandžasto-žutu boju.

Ispitivanje uzoraka vode pre i posle ušća Borske reke u Veliki Timok ukazuje na to da ušće dovodi do povećanja koncentracije određenih metala i u vodi i u sedimentu.

Kako reka Timok nastavlja svoj tok ka Dunavu, na ovoj deonici su takođe otkrivene koncentracije metala kao što su bakar, arsen, kadmijum, nikl i cink.  Prisustvo ovih metala nije zanemarljivo, što ukazuje na potrebu stalnog praćenja kvaliteta vode i nanosa reke Timok i njenih pritoka.

I ovoga puta, stručnjaci beogradske laboratorije imali su priliku da analiziraju uzorke ribe koje su ulovljene uzvodno i nizvodno od brane hidroelektrane “Sokolovica” na Timoku, kao i na ovoj reci posle ušća Brestovačke reke. Analize su pokazale da su u ovim uzorcima detektovani kadmijum, olovo, živa i cezijuma-137, ali u dozvoljenim granicama prema Pravilniku o maksimalnim koncentracijama određenih kontaminenata u hrani Republike Srbije. Zanimljivo je da za arsen, bakar, hrom, kobalt, gvožđe u ihtiofauni ne postoje u tom Pravilniku maksimalno dozvoljene koncentracije.

Rezultati ovih merenja, kao i prethodna tri obavljena 2022. i 2023. godine, objavljeni su na sajtu www.ekoloskiodgovor.rs u odeljku baza podataka.

Udruženje „Za česme“
www.zacesme.rs

Ovaj tekst je proizveden u okviru projekta „Ekološki odgovor na ekspanziju rudarenja u Timočkoj Krajini“ koji finansira Evropska unija, a realizuju Udruženje „Za česme“, Društvo mladih istraživača Bor, Građanska čitaonica „Evropa“ Bor i „Dečiji centar“ Zaječar. Sadržaj teksta je isključiva odgovornost navedenih udruženja i nužno ne odražava stavove Evropske unije.